Voedselbos

Verbreding van zowel landbouw als bos- en landschapsbeheer.

Voedselbos is een vorm van agro-forestry of boslandbouw en is een redelijk nieuw fenomeen in de gematigde klimaatstreken. Met een voedselbos richt je op een duurzame voedselproductie in de vorm van een natuurlijk bos. Naast een divers voedselaanbod ontstaat er een hoge biodiversiteit, aantrekkelijk boslandschap en spontane nevenproducten.

Voedselbos is een eetbaar bos dat gericht is op een zo groot mogelijke biodiversiteit. Door het bos intensief en kleinschalig te beheren kan de mens op een kleine oppervlakte veel meer planten en dieren een plek geven dan de natuur ooit zelf zou kunnen.

In een voedselbos wordt actief gestuurd op instandhouding van minimaal 3 vegetatielagen of niches en gestreefd naar 7 lagen. Hierbij kan, als extra, actief gestuurd worden op de schimmellaag (paddestoelen) en water(planten).

Voedselbos staat dichtbij bij de natuurlijke bossen omdat het gestoeld is op een gelijke manier van functioneren. Een voedselbos is echter veel opener van structuur en wordt door menselijke handelen sterk gestuurd in haar ontwikkeling. Het kan daarom gezien worden als een natuurlijke bosrand met de stabiliteit van de boskern en de dynamiek van de overgang naar open gebied.

Inrichting en beheer van voedselbossen bieden kansen om bossen robuuster te maken en landschappen te herstellen. Het heeft naast veel biodiversiteit ook economisch en sociaal-maatschappelijk haar meerwaardes (zie ‘visie – duurzaamheidsdriehoek’).

Mooi landschap, voedzaam eten, duurzaam teeltsysteem

Viele Bäume und Sträucher machen noch keinen Wald

(Prof. dr. Hans Leibundgut, 1970)

De 7 lagen waar actief op gestuurd wordt. (afbeelding van vrijbuitersnest.nl)

Agroecologie - Boslandbouw

Boslandbouw (Agroforestry), het landbouwsysteem waarin bomen samen met dieren en/of gewassen geteeld worden, is een techniek van agro-ecologie. In de agro-ecologie wordt gewerkt vanuit ecologische principes als mengteelt, niet tot nauwelijks externe inputs en gericht zijn op een sociaal, rechtvaardig en gelijkwaardig landbouwsysteem. Werken met (kleinschalige) monocultures en het aanpassen van inputs in de bedrijfsvoering, zoals bij biologische en gangbare landbouw, is dus niet aan de orde.

In de boslandbouw blijven de principes van agro-ecologie overeind en wordt de teelt van meerjarige houtige gewassen gecombineerd met andere landbouwgewassen en/of dieren.

Boslandbouw wordt verdeeld in vier vormen. Goed te onderscheiden door hun ruimtelijke structuur. Op zorglandgoed ’t Huisven zijn alle vormen aanwezig.

Voedselbos

Hoogdivers ecosysteem met de gelaagde structuur en diverse functies van een natuurlijk bos.

Bosweide

Grazend vee op gronden waarop ook bomen groeien.

Oeverstroken

Lijnvormige beplantingen langs terassen en watergangen.

Rijenteelt

Rijen bomen in een akker.

Driedeling voedselbos

Net als bij ‘gewoon’ bosbeheer kunnen bij voedselbossen de functieaccenten meer of minder gelegd worden op productie, natuurwaarden of recreatie. Tegelijkertijd geldt voor voedselbosbeheer ook lange-termijn-denken, middellange-termijn-plannen en korte-termijn-handelen. Bij aanleg en beheer is het dus belangrijk te weten wat je stip aan de horizon is, de doelen van het bos en hoe de functievervulling wordt vormgegeven. Dit maakt dat de juiste verwachtingen geschept worden, verheldert de communicatie en zorgt ervoor dat de middelen (geld en arbeid) efficiënt en effectief besteed worden.

Erkenning van bepaalde functies heeft dus consequenties voor de aanleg en het beheer van voedselbossen. Bij bosbeheer worden meerdere functies gezamelijk bevorderd. Eerst waren functies als houtproductie, jacht, en erosiebestrijding vooral belangrijk, later kwamen daar recreatie en natuurbescherming bij en nog later waterbeheer. De laatste jaren is het afvangen van fijnstof en vastleggen van CO2 steeds belangrijker.

Zoals in bosbeheer moet ook bij voedselbossen afgewogen worden welke functie welk gewicht in de schaal legt, de zg. ‘kielzogmethode’. De zwaarste functie bepaalt de koers, de andere functies deinen mee en krijgen aandacht wanneer nodig afhankelijk van hun gewicht.

Voor voedselbossen maken we onderscheid in ‘boerbos’, met focus op productie, ‘natuurvoedselbos’, focus ligt op bosecosysteem, en ‘publiekvoedselbos’ met een maatschappelijk hoofddoel.

Boerbos

heeft voedselbosproductie als hoofddoel. Inrichting en beheer dienen zo efficient mogelijk uitgevoerd te kunnen worden. De gelaagdheid van het bos zal meer in rijen gestructureerd worden. Het beheer is matig extensief, vooral gericht op het kunnen oogsten. Er wordt gekozen voor de meest productieve rassen zowel inheems als uitheems die bij de groeiplaats passen.

Natuurvoedselbos

streeft een volledig bosecosysteem na en lijkt het meest op natuurvolgend bosbeheer. Dit gaat ten koste van opbrengst en oogst is ingewikkelder. Er wordt gewerkt met zoveel mogelijk inheemse soorten. Het beheer is extensief. Er is meer ruimte voor dienende boom- en struiksoorten, dood hout en kwetsbare gedeelten die ontzien worden voor bezoekers.

Publiekvoedselbos

dient vooral maatschappelijke doelen als elkaar ontmoeten, zorgverlening en scholing. De soortenkeuze zal vooral divers zijn en inrichting zal gericht zijn op de bezoeker qua verharding en meubilair. Beheer zal matig intensief zijn omdat verzorging belangrijk is. De uitstraling kan lijken op bijvoorbeeld park, plukbos of heemtuin.

Green Deal Voedselbossen

omschrijft uitgangspunten voor voedselbossen. De definiëring en voorwaarden geven helderheid waarin voedselbos zich onderscheidt van andere vormen van agroforestry en waar een voedselbos in de basis aan moet voldoen. We onderschrijven en hanteren de afspraken. In de ‘factsheet voedselbossen’ vindt u de basisinformatie.

Op de site van Voedselbosbouw Nederland vind je veel goede achtergrondinformatie over de meerwaardes van voedselbossen.